Arkaplan

Kürtçe edebiyat, Türkiye’de kültürel haklar ve çeşitlilik tartışmasında merkezî öneme sahip olan Kürtçenin gelişmesi ve yaygınlaşması açısından kilit alanlardan biri olarak göze çarpıyor. Türkiye’de Kürtçe edebiyat alanında çalışan kurum ve kişilerin son 30 yıllık çatışma ortamına paralel olarak maruz kaldığı engellemeler ve Türkiye’de resmî dilde üreten yazar ve yayıncıların faydalandığı haklardan faydalanamamaları, birbirleriyle ve farklı dillerde üreten edebiyatçılarla sağlıklı iletişim kurmalarına engel oldu. Bu alanda faaliyet gösteren kişi ve kurumlar, çatışma ortamıyla ilişkili gelişmelerden olumsuz etkilenmenin yanı sıra, çeşitli maddi kaynaklardan da mahrum kaldılar. Bu duruma rağmen, Türkiye’de Kürtçe yayıncılık alanında özellikle son 10 yıl içinde önemli bir ivme yakalanmasına karşın Kürtçe edebiyatın Türkiye’de ve uluslararası alandaki görünürlüğünün kısıtlı olması hem üreten hem de okuyucu kesim için bir sorun olmaya devam ediyor.

Diyarbakır Sanat Merkezi 2011 sonrasında, uzun süredir birlikte çalışmalar yürüttüğü Lîs Yayınları ile işbirliği içinde iki edebiyat etkinliğinin yürütücülüğünü yaptı: Dünya Edebiyatına ve Büyük Ustalara Amed’den Bakmak (2012) ve Diyarbakır’da Karşılaştırmalı Edebiyat Günleri (2013). Bu etkinliklerin izleyicileri ve katılımcılarıyla yapılan tartışmalarda, Türkiye’de önemli ölçüde genişleyen Kürtçe edebiyat alanında hem yazar ve çevirmenleri hem de okuyucuların geliştirilmesini destekleyecek çalışmalara duyulan ihtiyaç en acil konu olarak öne çıkıyordu. DSM ve Lîs, Diyarbakır ve çevresinde, İstanbul’da ve uluslararası alanda Kürtçe edebiyatla ilgili kurum ve kişilerle karşılaşmalar ve görüşmeler neticesinde, edebiyatla ilgili geniş çaplı bir çalışmanın hazırlıklarına başladı. KurdîLit: Türkiye’de Kürtçe Edebiyat ve Yayıncılık Ağı, Kürtçe edebiyatın görünürlüğünü sağlama amacıyla yapılması planlanan çalışmaların ilk adımı olarak, Diyarbakır Sanat Merkezi, Lîs Yayınları ve Literature Across Frontiers tarafından tasarlandı. Kültürel haklar ve ifade özgürlüğüyle ilgili tartışmalar açısından da kritik bir yerde duran Kürtçe edebiyatla ilgili mevcut bilgilerin derlenmesi amacıyla tasarlanan bu çalışma, Türkiye’de Kürtçe edebiyat ve yayıncılık alanında faaliyet gösteren aktörler (yayıncılar, yazarlar, çevirmenler, süreli edebiyat yayınları) ile ilgili temel bilgilerin bir araya getirilmesi ve online ortamda arşivlenmesini ve zaman içinde bu aktörlerle uluslararası alanda faaliyet gösteren edebiyat aktörleri arasında kurulacak daha yoğun bir iletişime katkı sağlamayı hedefliyor. Kürtçenin aynı zamanda bir edebiyat dili olarak hem Türkiye’de hem de dünyada yaygınlaşmasına ve tanınmasına destek olma amacıyla yola çıkan bir çalışma yürütmenin, var olan siyasi tartışmaları kültürel haklar boyutuyla yeniden gözden geçirmek açısından da büyük önem taşıdığına inanıyoruz.

KurdîLit, çalışmanın çerçevesi ve sınırları sebebiyle Kürtçenin Türkiye’de konuşulan Kurmancî ve Kirmanckî lehçelerinde yapılan edebiyata odaklanıyor. Bu nedenle Kürtçenin Soranî ve Goranî lehçeleri şimdilik çalışmanın dışında tutuluyor.  Benzer şekilde Türkiye’de yaşayan ve üreten, anadili Kürtçe’nin Kurmancî ve Kirmanckî lehçesi olan yazar ve çevirmenlerden Kürtçe eser vermeyenler, çalışmanın odağı gereği web sitesinde yer almıyor. Bununla birlikte çalışmanın zaman içinde Kürtçenin diğer lehçelerini de içine alacak şekilde genişlemesini ve bu kapsamda yeni işbirliklerinin kurulmasını arzu ediyoruz.

Çalışma Yöntemi

Kurmancî ve Kirmanckî edebiyatı alanında yapılan üretimin Türkiye’de, bölgede ve uluslararası alanda görünürlüğünü sağlamayı ve böylelikle güncel Kürtçe edebiyatın daha geniş bir iletişim ağının parçası olmasını hedefleyen bu web sitesini oluşturan ve Şubat 2016’da başlayan çalışma üç temel adımdan oluşuyor: Araştırma, veri toplama ve yapılacak görüşmeler sonucunda bir araya getirilen bilgilerin haritalandırılması. İlk aşamada, çalışmanın yürütücülüğünü üstlenen DSM ekibi ve içerik danışmanı Lal Laleş (Lîs Yayınları), Türkiye’de Kürtçe edebiyat ve yayıncılık alanında faaliyet gösteren aktörler ile Diyarbakır, İstanbul, Van, Batman ve Mardin’de görüşmeler gerçekleştirdi. Bu görüşmelerde web sitesi ana hatlarıyla sunularak aktörlerin görüş ve önerileri alındı. Bu öneriler ve yapılan tartışmalar doğrultusunda web sitesinin içeriği ile ilgili detaylar son şeklini aldı ve içeriğin yazarlar, çevirmenler, yayınevleri ve dergilerden oluşan dört başlık altında sınıflandırılmasına ve düzenlenmesine karar verildi.

İçeriği oluşturmak için Kürtçe edebiyat alanında üretimde bulunan kurum ve kişilerin kapsamlı bir listesi hazırlanarak çeşitli dil ve edebiyat kurumlarının yanı sıra 120 yazar ve çevirmen, 22 yayınevi ve 14 süreli yayın temsilcisi ve editörü ile iletişime geçildi ve çalışmaya dair bilgi aktarıldı. Her alanın aktörleri için örnek özgeçmiş metinleri hazırlanarak, iletişime geçilmiş olan kişi ve kurumların tamamı ile paylaşıldı. Web sitesinde bilgilerinin yer almasını isteyen yazar, çevirmen, yayınevi ve dergilerin bilgileri toplanıp derlendi, çevirileri ve üç dilde son okumaları yapıldıktan sonra web sitesine girişleri gerçekleştirildi. Veriler web sitesine eklenirken bu dört başlık altında yer alan her profil sayfası, site içi aramaları kolaylaştıracak şekilde etiketlendi. Güncel olarak edebiyat üretimine devam eden kurum ve kişilere ait olan bu başlıkların tarihsel arka planını site ziyaretçilerine aktarabilmek amacıyla, dört ana başlık için giriş yazıları hazırlandı. Bu yazılarda tarihsel olarak Kürtçe edebiyata damgasını vuran yazarlar ve çevirmenler ile geçmişte faaliyet gösteren yayınevleri ve dergiler ele alındı. Ek olarak sitenin hazırlanmasında yararlanılan kaynakların ve bu alanda temel referans olarak kabul edilen eserlerin bir listesinin bulunduğu Kaynakça bölümü ile Türkiye’deki ve Avrupa’daki önemli edebiyat kurumlarının ve yürüttükleri programların web sitelerinin listelendiği bir Faydalı Linkler bölümü oluşturuldu.

Bu çalışmalara paralel olarak, bu alanda faaliyet yürüten edebiyat üreticileri ile toplu, birebir ve telefon ile yapılan görüşmelerden ve e-posta yoluyla iletilen sorulardan yola çıkarak Türkiye’de Kürtçe edebiyatın dünü, bugünü ve geleceğine dair fikir ve öngörüler toplandı. Tüm veriler değerlendirilerek Kürtçe edebiyat çevresinden görüş bildiren kişilerin durum değerlendirmesi yazılı rapor haline getirildi. Çalışmanın sınırları nedeniyle edebiyatın yaygınlaştırılmasının diğer önemli aktörleri olan kitapçılar, dağıtımcılar ve internet üzerinden satış yapan siteler görüşmelere bu aşamada dâhil edilemedi. Bir sonraki adımda Haziran 2016’da Diyarbakır’da, Kürtçe edebiyat aktörlerinin yanı sıra yerel yönetim ve kamu kurumlarından davetlilerin de bulunduğu bir toplantıda raporların ve derlenen verilerin paylaşılması, web sitesinin işleyiş biçiminin anlatılması planlanıyor. KurdîLit, 2016’nın ikinci yarısında Literary Europe Live Avrupa Edebiyat Platformu etkinlikleri kapsamında Malta ve Polonya’daki Edebiyat Festivallerinde Avrupalı edebiyat kurumlarıyla paylaşılacak. Kürtçe edebiyatın Türkiye’de ve uluslararası alanda görünürlüğünün arttırılmasına yönelik olarak web sitesinin buralarda faaliyet gösteren edebiyat aktörleriyle buluşturulması için çeşitli girişimlerde bulunmaya devam ediyoruz.

 

Yürütücü: Diyarbakır Sanat Merkezi

İçerik Koordinatörü: Lal Laleş (Lîs Yayınları)

Ortak: Literature Across Frontiers (Birleşik Krallık)

Destekçiler: Sivil Düşün AB Programı, Literary Europe Live (Creative Europe)

Kürtçe Çeviri: Kawa Nemir

Türkçe Çeviri: Kawa Nemir

İngilizce Çeviri: Kawa Nemir – Nicholas Glastonbury

Kürtçe Düzelti: Kawa Nemir – Lal Laleş

Türkçe Düzelti: Müge Karahan

İngilizce Düzelti: Nicholas Glastonbury

Web Sitesi Tasarım: Duru Ajans

Logo Tasarım: Fırat Şahin

Teşekkürler

Kürt Yazarlar Derneği Diyarbakır, Kürt Yazarlar Derneği Batman Şubesi

Dawid Yeşîlmen, Ercan Alpay, Şeyh Hêsenê Nuranî Ailesi (Işık Ailesi) Arşivi, Ferid Demirel, Kawa Nemir, Murat Kartal, Omer Fîdan, Öykü Tekten, Patrick Lewis, Recep Seyhan, Roşan Lezgîn, Samî Hêzil, Serwet Deniz, Tehsîn Baravî, Yaqob Tilermenî